Từ góc nhìn của Ban An ninh hàng không, ông đánh giá thế nào về thông điệp an ninh hàng không và tinh thần trách nhiệm của tổ bay, cảnh vệ trên không được thể hiện trong bộ phim “Tử chiến trên không”?
Ông Lê Bá Tùng: Bộ phim “Tử chiến trên không” không chỉ là một tác phẩm điện ảnh mà còn truyền tải nhiều thông điệp sâu sắc về an ninh hàng không, trách nhiệm và tinh thần chiến đấu kiên cường, quả cảm, sẵn sàng anh dũng hy sinh của tổ bay và cảnh vệ trên không nhằm bảo vệ an toàn tính mạng hành khách, tổ bay và vùng trời quốc gia.
Về thông điệp an ninh hàng không, tính kỉ luật và tuân thủ quy trình an ninh nghiêm ngặt – Bộ phim mô tả rõ quy trình huấn luyện nghiêm ngặt của các phi công quân sự thực hiện nhiệm vụ bay dân dụng từ kiểm tra kỹ thuật tàu bay, kiểm soát thông tin đến phối hợp tác chiến; nội dung phim xoay quanh nhiệm vụ ngăn chặn một mối đe dọa tiềm tàng đối với an ninh quốc gia từ trên không, góp phần bảo vệ chủ quyền và không phận quốc gia. Điều này phản ánh đúng tinh thần tuân thủ các chuẩn mực an ninh trong ngành hàng không dân dụng – là lĩnh vực đặc thù mà bất kỳ sơ suất nhỏ nào cũng có thể gây hậu quả nghiêm trọng.
Đồng thời bộ phim cũng khắc họa tinh thần dám đương đầu nguy hiểm, mưu trí, khôn khéo và sẵn sàng chiến đấu, hy sinh của tổ bay và cảnh vệ trên không để bảo đảm tính mạng hành khách, đồng đội và an toàn cho tàu bay, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Đây là hình mẫu cho trách nhiệm cá nhân và tinh thần đồng đội cao cả, xứng danh là anh bộ đội cụ Hồ – đó là những giá trị cốt lõi trong lĩnh vực bảo đảm an ninh hàng không khi đối đầu với các tên không tặc manh động, hung hãn và cực kì nguy hiểm.
“Tử chiến trên không” là bộ phim được xây dựng dựa trên một sự kiện có thật, với mức độ hư cấu vừa phải nhằm khắc họa sâu hơn tâm lý con người trong hiểm nguy. Các cảnh chiến đấu và khủng hoảng trên không được dàn dựng bằng kỹ xảo điện ảnh hiện đại tạo cho khán giả trải nghiệm sống động và chân thực đến nghẹt thở. Phim nhấn mạnh ý thức cảnh giác, bản lĩnh, kiên cường và tinh thần trách nhiệm của tổ bay và lực lượng cảnh vệ trên không, đặc biệt trong các tình huống khẩn cấp. Đây cũng là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của công tác bảo đảm an ninh hàng không trong hoạt động hàng không dân dụng – nhiệm vụ luôn được Vietnam Airlines đặt lên hàng đầu.
Bối cảnh phim diễn ra vào cuối thập niên 1970. Theo ông, nguyên nhân nào khiến các vụ không tặc gia tăng trong giai đoạn đó?
Ông Lê Bá Tùng: Cuối thập niên 70 là thời kỳ thế giới bị chia cắt sâu sắc bởi Chiến tranh Lạnh và xung đột ý thức hệ giữa các quốc gia. Tại Việt Nam, sau khi đất nước vừa thống nhất, một số đối tượng phản động, lưu vong hoặc bất mãn chính trị tìm cách trốn ra nước ngoài bằng đường không, dẫn đến nhiều vụ cướp tàu bay để đào thoát.
Khi ấy, công nghệ kiểm soát an ninh còn rất hạn chế: không có máy soi chiếu như hiện nay, việc kiểm tra hành khách và hành lý chủ yếu thực hiện thủ công,
kiểm tra trực quan nên dễ để lọt vũ khí và chất nổ. Nhân viên an ninh chưa được đào tạo bài bản về nhận diện hành vi khả nghi, kiểm soát tâm lý và xử lý các bất thường. Cửa khoang lái tàu bay chưa được gia cố và đủ sức chống đạn và công phá như hiện nay, khiến không tặc dễ xông vào khống chế phi công và đưa ra yêu sách. Ý thức cảnh giác của hành khách và tổ bay chưa cao, chưa có quy trình xử lý khẩn nguy an ninh và cướp tàu bay mang tính chuẩn hóa quốc tế như ngày nay khi thời điểm đó Việt Nam chưa tham gia Tổ chức hàng không dân dụng quốc tế (ICAO). Việc phối hợp giữa hãng hàng không, kiểm soát không lưu và lực lượng an ninh mặt đất còn chậm, thiếu chuyên nghiệp. Một số quốc gia còn thiếu quy định pháp luật rõ ràng để truy tố hoặc dẫn độ không tặc mà vẫn chấp nhận tị nạn, khiến hành vi này không răn đe đủ mạnh.
Những loại hình đe dọa đối với an ninh hàng không dân dụng hiện nay và một số tình huống thực tiễn mà Vietnam Airlines từng gặp phải, thưa ông?
Ông Lê Bá Tùng: Vietnam Airlines tiền thân là một đơn vị của Quân đội Nhân dân Việt Nam, được thành lập để thực hiện nhiệm vụ vận tải hàng không phục vụ quốc phòng và kinh tế, sau đó phát triển thành hãng hàng không quốc gia, đảm nhiệm vai trò cầu nối giao thương, văn hóa và du lịch giữa Việt Nam với thế giới. Nên bản lĩnh của những người lính vẫn luôn được giữ gìn và phát huy, trở thành nền tảng vững chắc giúp đội ngũ Vietnam Airlines vượt qua khó khăn, thử thách và không ngừng vươn lên chinh phục bầu trời.
Hiện nay, các mối đe dọa an ninh hàng không ngày càng đa dạng và phức tạp, không chỉ đến từ con người mà còn từ công nghệ, địa chính trị và môi trường, được phân loại chủ yếu như sau:
Các mối đe dọa truyền thống:
- Không tặc (Hijacking): Hành vi chiếm đoạt hoặc kiểm soát tàu bay bằng vũ lực hoặc đe dọa. Dù giảm mạnh sau vụ 11/9/2001 tại Hoa Kỳ, nhưng vẫn tồn tại nguy cơ từ các nhóm cực đoan, khủng bố hoặc cá nhân bất ổn tâm lý.
- Khủng bố bằng bom, chất nổ: Cài bom trong hành lý, hàng hoá hoặc người đi tàu bay; nguy cơ từ công nghệ, vật liệu nổ phi kim loại ngày càng khó phát hiện.
- Tấn công vào cảng hàng không, sân bay: Gây nổ hoặc xả súng tại khu vực công cộng của nhà ga như vụ đánh bom tự sát tại sân bay Domodedovo năm 2011 và tấn công sân bay Brussels 2016.
- Can thiệp bất hợp pháp từ nhân viên nội bộ: Nhân viên có quyền tiếp cận khu vực hạn chế, từ đó lợi dụng vị trí để buôn lậu, phá hoại hoặc hỗ trợ khủng bố. Đây là mối đe dọa ngày càng nghiêm trọng.
Các mối đe dọa phi truyền thống:
- Máy bay không người lái (UAV/Drone): Bay vào vùng trời sân bay gây nguy cơ va chạm hoặc do thám hoạt động an ninh; một số trường hợp UAV còn được sử dụng để thả vật liệu nguy hiểm hoặc quay phim trái phép; hiện nay, ICAO và các nước (trong đó có Việt Nam) đang tăng cường quy định kiểm soát UAV gần sân bay.
- Tấn công mạng (Cyber Threats): Nhắm vào hệ thống điều hành bay, hệ thống đặt vé, dữ liệu hành khách, hoặc liên lạc ATC. Có thể gây mất điều hành, rò rỉ dữ liệu, hoặc gián đoạn chuyến bay.
- Chiến tranh thông tin và gián điệp (Information Warfare & Espionage): Các nhóm tin tặc nhà nước hoặc phi nhà nước tấn công vào hãng hàng không, các đơn vị trong ngành hàng không hoặc nhà cung cấp dịch vụ; nhằm mục tiêu: thu thập dữ liệu, làm gián đoạn hoặc tuyên truyền sai lệch.
- Tấn công bằng laser hoặc phá sóng: Chiếu laser vào buồng lái gây mù tạm thời phi công trong giai đoạn cất, hạ cánh là giai đoạn nguy hiểm rất dễ gây tai nạn tàu bay; gây nhiễu GPS hoặc làm sai lệch tín hiệu định vị của tàu bay.
- Xung đột vũ trang và không phận rủi ro (Conflict Zone Risks): Tàu bay dân dụng bay gần vùng chiến sự có thể bị tấn công nhầm (ví dụ: MH17, Ukraine).
Mối đe dọa từ hành khách:
- Hành khách gây rối (Unruly / Disruptive Passenger): Hành vi say xỉn, chống đối, tấn công tiếp viên hoặc hành khách khác ngày càng tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn và an ninh bay.
- Vận chuyển vật phẩm nguy hiểm, hàng cấm.
- Pin lithium, khí nén, vũ khí, chất cháy nổ… nếu không được khai báo, kiểm soát đúng quy định.
Mối đe dọa hệ thống & chuỗi cung ứng:
- Lỗ hổng trong kiểm soát hàng hóa, bưu kiện (Cargo Security): Hàng không vận chuyển lượng lớn hàng hóa; nếu bị lợi dụng có thể đưa vật liệu nổ hoặc vũ khí lên máy bay.
- Nhà cung ứng thứ ba (Third-Party Vendors): Các đơn vị dịch vụ mặt đất, kỹ thuật, IT, hay vệ sinh máy bay có thể là điểm yếu an ninh.
Xu hướng tương lai:
- Tăng cường tấn công hỗn hợp (hybrid attacks): kết hợp công nghệ, mạng và vật lý.
- AI và Deepfake có thể bị lợi dụng trong mạo danh, lừa đảo hoặc tuyên truyền.
- An ninh sinh học (Biosecurity): kiểm soát bệnh dịch, chất sinh học trên tàu bay sau đại dịch COVID-19.
Từ các mối đe dọa ở trên, mối đe dọa đối với an ninh hàng không ngày nay không còn đơn thuần như trước, mà đã trở nên tinh vi và khó lường hơn, đòi hỏi các hãng hàng không phải luôn cảnh giác cao độ, huấn luyện kỹ càng và phối hợp chặt chẽ với nhà chức trách an ninh hàng không trong và ngoài nước, các tổ chức ICAO, IATA.
Một số tình huống thực tiễn mà Vietnam Airlines đã gặp phải trên chuyến bay:
+ Vụ cướp tàu bay của Lý Tống (một cựu phi công của không lực Việt Nam Cộng Hòa) năm 1992 từ BKK đi SGN xâm nhập vào buồng lái và khống chế phi hành đoàn bằng vũ khí giả, mục tiêu là thả truyền đơn chống đối chính quyền Việt Nam từ trên không trung. Đây là vụ đặc biệt nghiêm trọng sau thời gian dài chúng ta đã hội nhập quốc tế và triển khai tăng cường đảm bảo an ninh theo quy định quốc tế.
+ Vụ đe dọa bắn hạ tàu bay trong không phận của Nhật năm 2022: đã gặp sự cố an ninh nghiêm trọng khi một cuộc gọi nặc danh đe dọa sẽ bắn hạ chuyến bay khi bay qua không phận Fukuoka. Vụ việc là hồi chuông cảnh báo về nguy cơ an ninh phi truyền thống (đe dọa qua mạng, gọi điện nặc danh), đồng thời cho thấy tầm quan trọng của việc phối hợp quốc tế trong bảo đảm an ninh hàng không.
+ Trong thực tế VNA đã ghi nhận và xử lý hàng loạt các vụ việc hành khách đe dọa có bom, lựu đạn trong hành lý, trên tàu bay trong nhiều năm qua. VNA đều kiên quyết phối hợp với các cơ quan chức năng điều tra làm rõ và xử lý nghiêm các đối tượng vi phạm theo quy định pháp luật (đưa vào danh sách Blacklist và kiến nghị xử phạt hành chính/hình sự).
+ Các trường hợp hành khách gây rối, tấn công tiếp viên (nhiều lần): Một số hành khách say rượu, lăng mạ, thậm chí tấn công tiếp viên. Một số đối tượng hút thuốc trên tàu bay vi phạm nghiêm trọng an toàn bay.
Lực lượng sĩ quan an ninh trên không (A08) đóng vai trò như thế nào trong việc nâng cao an toàn, an ninh của Hãng?
Ông Lê Bá Tùng: Việc lực lượng an ninh trên không thuộc Cục Quản lý xuất nhập cảnh (A08) – Bộ Công an trực tiếp tham gia một số chuyến bay thương mại, chuyên khoang và phối hợp diễn tập ứng phó tình huống khẩn nguy cùng tổ bay là bước triển khai thiết thực và kịp thời như lớp bảo vệ thứ hai trên không, thể hiện rõ sự chủ động của Bộ Công an trong việc tăng cường chiều sâu cho công tác bảo đảm an ninh hàng không dân dụng trên chuyến bay.
Đặc biệt, từ ngày 01/3/2025, chức năng quản lý nhà nước về an ninh hàng không và bảo đảm an ninh tại các cảng hàng không đã chính thức được chuyển giao từ Cục Hàng không Việt Nam (Cục HKVN), Bộ Xây dựng sang CụcQuản lý xuất nhập cảnh (A08), Bộ Công an theo quy định của pháp luật. Do đó, các nội dung, quy trình, tiêu chuẩn nghiệp vụ bảo đảm an ninh hàng không đang áp dụng theo hướng dẫn của ICAO và Bộ Công an.
Vietnam Airlines tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các đơn vị chức năng, đặc biệt là Cục A08, nhằm nâng cao năng lực ứng phó, đảm bảo an ninh, an toàn tuyệt đối cho hành khách và toàn bộ hoạt động khai thác của Hãng.
Đào tạo và huấn luyện an ninh hàng không hiện nay có điểm gì đặc biệt, nhất là trong việc nâng cao bản lĩnh, kỹ năng ứng phó tình huống khẩn cấp, thưa ông?
Ông Lê Bá Tùng: Công tác đào tạo và huấn luyện an ninh hàng không, đặc biệt cho CBNV tuyến đầu được nâng cao rõ rệt, đặc biệt trong việc bồi dưỡng bản lĩnh, kỹ năng ứng phó với các tình huống khẩn cấp. Đây là yếu tố then chốt giúp Vietnam Airlines đối phó hiệu quả với các nguy cơ ngày càng phức tạp như: khủng bố, không tặc, gây rối, đe dọa bom mìn, xâm nhập trái phép…
Đào tạo tình huống thực tế – sát với môi trường khai thác, các tình huống khẩn cấp được mô phỏng thực tế (scenario-based training) trong buồng mô phỏng khoang tàu bay, giúp phi công và tiếp viên phản xạ nhanh khi có hành khách gây rối, đe dọa khủng bố; biết cách báo động đúng mã khẩn nguy.
Song với đó, huấn luyện an ninh định kì, diễn tập tình huống an ninh, bao gồm: không tặc, hành khách gây rối, đe dọa có bom… theo đúng quy định của ICAO, IATA và Bộ Công an.
Hãng cũng liên tục cập nhật các quy định và xu hướng an ninh hàng không, các phương thức khủng bố mới và tội phạm công nghệ cao, cũng như quy trình phối hợp với lực lượng an ninh ở mặt đất và trên không của A08, Bộ Công an.
Tinh thần “Chủ động – Sẵn sàng – Trách nhiệm” được thể hiện như thế nào trong văn hóa an ninh của Vietnam Airlines?
Ông Lê Bá Tùng: Tinh thần “Chủ động – Sẵn sàng – Trách nhiệm” không chỉ là phương châm hành động, mà đã trở thành một phần cốt lõi trong văn hóa an ninh của Vietnam Airlines – một yếu tố sống còn giúp bảo vệ an toàn tuyệt đối cho mỗi chuyến bay và hành khách.
“Chủ động” trong nhận diện và ngăn chặn nguy cơ từ sớm: Mỗi cán bộ, nhân viên, đặc biệt là tổ bay, được đào tạo để luôn cảnh giác, quan sát kỹ lưỡng, phát hiện từ dấu hiệu nhỏ nhất. Chủ động báo cáo sự bất thường qua Trực ban An ninh của TCT, không bỏ qua bất kỳ mối nguy nào, dù là đe dọa không có thật. Thường xuyên tự đánh giá rủi ro an ninh, cải tiến quy trình trước khi có sự cố xảy ra – không chờ đến khi vấn đề bùng phát.
“Sẵn sàng” về quy trình, nhân lực và ứng phó tình huống khẩn cấp: Toàn bộ lực lượng nhân viên tuyến đầu như phi công, tiếp viên, nhân viên mặt đất đều được huấn luyện kỹ năng phản ứng nhanh, xử lý tình huống khẩn nguy (hành khách gây rối, đe dọa có bom, nghi vấn không tặc…). Diễn tập định kỳ nhiều kịch bản an ninh phối hợp giữa Hãng – an ninh sân bay – lực lượng công an – kiểm soát không lưu. Ban An ninh hàng không, trung tâm điều hành khai thác và trung tâm khẩn nguy, luôn trong trạng thái trực chiến, bảo đảm không bị động, bất ngờ trong bất kỳ mối đe dọa nào.
“Trách nhiệm” của từng cá nhân trong toàn hệ thống: CBNV Vietnam Airlines được khuyến khích báo cáo vi phạm, góp ý cải tiến, chủ động giữ gìn chuẩn mực hành vi và đạo đức nghề nghiệp.
Ông muốn gửi thông điệp gì tới đội ngũ phi công, tiếp viên và toàn thể cán bộ nhân viên về vai trò của mỗi cá nhân trong việc giữ vững an ninh, an toàn cho mỗi chuyến bay?
Ông Lê Bá Tùng: Việc gìn giữ an ninh, an toàn cho mỗi chuyến bay không phải là trách nhiệm riêng của một bộ phận nào, mà là nghĩa vụ của từng cá nhân trong toàn hệ thống Vietnam Airlines.
Mỗi người trong chúng ta, dù đứng ở vị trí nào trong dây chuyền khai thác đều có thể tạo ra sự khác biệt. Đó có thể là một thao tác kiểm tra kỹ lưỡng hơn, một sự quan sát tinh ý, hay một quyết định kịp thời trong tình huống bất thường. Tất cả những điều tưởng chừng như nhỏ ấy lại chính là yếu tố giữ cho hàng trăm sinh mạng trên mỗi chuyến bay được an toàn.
Tôi mong rằng mỗi cán bộ, nhân viên luôn giữ vững tinh thần “Chủ động – Sẵn sàng – Trách nhiệm”. Chủ động phòng ngừa rủi ro. Sẵn sàng ứng phó mọi tình huống. Và luôn có trách nhiệm cao nhất với công việc mình đang làm. Khi mỗi cá nhân đều ý thức rõ vai trò của mình, chúng ta không chỉ giữ vững sự an toàn của từng chuyến bay, mà còn góp phần bảo vệ uy tín, hình ảnh và vị thế của Hãng hàng không Quốc gia Việt Nam trên bầu trời và trong lòng hành khách.
