Đó là Bích La, nơi lưu giữ và bảo tồn các giá trị văn hoá độc đáo bởi sự giao thoa và tiếp biến của nhiều nền văn hoá cổ, trong đó tiêu biểu là văn hoá Đại Việt từ phía Bắc và Chăm Pa ở miền Trung, cùng phong tục tập quán bản địa. Trải qua thăng trầm lịch sử, ngôi làng cổ vẫn giữ được những công trình kiến trúc độc đáo và các di sản văn hoá phi vật thể đặc sắc.
Theo sử sách, làng Bích La được khai lập bởi Phó tướng Lê Mậu Doãn (nguyên quán làng Hoa Duệ thuộc Hoan Châu – Nghệ An ngày nay). Năm 1527, vị phó tướng này được vua Lê điều vào trấn thủ hai xứ Tân Bình, Thuận Hóa và đã chọn vùng đất xứ Hà Dương phía nam sông Thạch Hãn để khai phá. Phó tướng Lê Mậu Doãn sau này được tôn là “Thành hoàng làng”. Dân làng thờ phụng ngài vì công lao khai khẩn và định mốc hình thành làng cổ Bích La.
Làng Bích La lúc mới thành lập có tên là Hoa An, thời Tây Sơn đổi tên thành Hoa La, đến đời vua Thiệu Trị đổi thành Bích La (trước đây thuộc xã Triệu Đông, từ năm 2020 sát nhập thành xã Triệu Thành, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị). Bích La (được chiết tự là: Bích – màu xanh, La: lụa) để mô tả dòng sông chảy uốn quanh trong làng màu xanh mềm mại như dải lụa. Năm 1558, chúa Nguyễn Hoàng đã cùng quân lính vượt qua dãy Hoành Sơn để dựng cơ đồ theo lời sấm của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân” (nghĩa dịch: Một dải Hoành Sơn, dung thân muôn đời). Việc chúa Nguyễn chọn Ái Tử làm nơi dừng chân và xây dựng dinh trấn đầu tiên ở phía nam có ảnh hưởng trong việc định hình cấu trúc và thiết chế văn hoá làng Bích La thủa khai lập.
Làng cổ Bích La nằm ở địa thế có cảnh vật, sông núi hữu tình. Ở phía bắc có ngọn núi Cửa Rào cây cối xanh tươi. Làng được bao quanh bởi các nhánh sông nhỏ nước chảy quanh năm cùng với dòng sông Thạch Hãn tỏa ra 9 nhánh uốn lượn như rồng mà dân gian bao đời nay vẫn gọi là cửu tuyền long mạch. Có lẽ, chính vì sự đắc địa của phong thuỷ mà mảnh đất này sinh ra nhiều bậc hiền tài, đời sống nhân dân luôn hưng thịnh, phát triển. Bích La có nhiều dòng họ lớn với truyền thống văn hoá, sản sinh ra nhiều nhân tài cho đất nước. Men theo con đường nhỏ được bao quanh bởi ruộng đồng thơm hương lúa và những khu vườn xanh mướt, du khách có thể viếng thăm các nhà thờ của những dòng họ đã có công xây dựng nên làng như dòng họ Lê Mậu, Lê Bá, Lê Cảnh… với lối kiến trúc và trang trí đồ án hoa văn thời Nguyễn.
Hệ thống quần thể di tích lịch sử văn hóa truyền thống ở Bích La có cấu trúc lấy đình làng là tâm điểm. Các công trình kiến trúc tâm linh, văn hoá ở các vị trí xung quanh ngôi đình làng. Đình cổ làng Bích La được xây dựng không chỉ nhằm thờ tự mà là nơi diễn ra các hoạt động tín ngưỡng, văn hoá và sự kiện quan trọng của làng.
Lễ hội Chợ Đình hàng năm thu hút du khách mọi miền về du xuân, tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật dân gian như bài chòi, viết thư pháp, bình thơ ca, thổi gà đất, nghe các làn điệu hò, hát dân ca…
Đình làng chính là một tác phẩm nghệ thuật kiến trúc đặc trưng của xứ Đàng Trong. Phía trước là hồ nước xanh trong với huyền tích linh thiêng là nơi ngự của thần Kim Quy, vị thần ban cho sự an lành, mùa màng bội thu… Đây được cho là nguồn gốc của lễ hội Chợ Đình sáng mồng 3 Tết Nguyên đán xưa và nay. Bắt đầu lễ hội luôn là lễ cầu thần Kim Quy ban phước lành cho dân làng mưa thuận gió hoà, con cháu học hành đỗ đạt…
Điều đặc biệt là dân làng phải dùng nước của hồ để luộc bánh chưng, bánh tét dâng lên các bậc thần, Phật, tiền bối có công lập dựng làng. Phía bên phải của đình là quần thể 11 miếu, am thờ các vị có công trạng với làng. Lễ hội Chợ Đình hàng năm thu hút du khách mọi miền về du xuân, tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật dân gian như bài chòi, viết thư pháp, bình thơ ca, thổi gà đất, nghe các làn điệu hò, hát dân ca…
Đến Quảng Trị, từ thị trấn Ái Tử, hướng về phía đông theo con đường đi qua cánh đồng xanh ngát mùa xuân hay vàng óng ả mùa hè là du khách sẽ đến được làng Bích La. Bước qua cổng làng cổ kính là cả một miền văn hóa mang dấu ấn thời gian hiển hiện. Những công trình kiến trúc cổ kính soi bóng dòng nước trong xanh, những tấm lòng mộc mạc của con người miền Trung cùng những phong tục bản địa độc đáo đã ghi dấu Bích La là điểm đến hấp dẫn của mảnh đất Quảng Trị.
Theo: Heritage
Nguyen Mai Huong-COMM
